Fosiller, milyarlarca yıllık geçmişe sahip olan yeryüzünün gizemlerinin aydınlatılmasında öncülük eden, canlıların tarih kitabı gibidir. Ölü hayvan ve bitkilerin, doğal süreçler sonucu, binlerce ya da milyonlarca yıl korunmasıyla oluşurlar. Fosilleri inceleyen bilime paleontoloji denir.
Fosil Tipleri Nelerdir?
Çürümeden önce çamur ya da kum içine gömülme koşuluyla, bütün organizmalar madenleşebilir. Fosiller daha çok deniz yatağında oluşur. Bu yüzden de fosillerin çoğu deniz yaratıklarınındır. Kara hayvanlarının ve bitkilerinin fosilleri çok daha azdır.
-
- Ammonitler: Yaklaşık 65 milyon yıl önce soy u tükenmiş deniz yumuşakçalarıdır. Kabuklarının çoğu fosilleşmiştir.
-
- Archaeopteryx: Sürüngenler ile kuşlar arasındaki evrim bağını oluşturan bir tarih öncesi uçan hayvandır. Yedi fosili bulunmuştur.
-
- Trilobitler: Günümüzün bitinin uzaktan akrabası olan deniz eklembacaklılarıdır. Yaklaşık 286 milyon yıl önce yok olmuşlardır.
-
- Yumuşak gövdeli hayvanlar: Fosillerin çoğu, kemik ya da kabuk kalıntısıdır. Yumuşak gövdeli hayvan fosillerine az rastlanır.
-
- Koprolitler: Hayvan dışkısı fosilleridir. Dinazor koprolitlerinin çapır, 60 cm’yi aşabilmektedir.
- Bitki fosilleri: Kavak yaprağı gibi 25 milyon yıl öncesinden günümüze kadar ulaşan fosiller bulunmaktadır.
Fosilleşme Biçimleri
Fosiller, birkaç değişik biçimde oluşabilirler. Çoğu kayaçlarda bulunur; ama buz, katran, turba ve kehribar içinde kalmış fosiller de vardır.
- Madenleşme: En çok rastlanan korunma biçimidir. Fosilin organik maddesinin yerini dayanıklı madenin almasıyla oluşur. Taşkömürü, madenleşme yoluyla oluşmuş bir fosil örneğidir.
- Donma: Hayvan be bitki kalıntıları, düşük sıcaklıklarda korunabilirler. Sibirya’nın sürekli donmuş olan topraklarında, mamut kalıntıları bulunmuştur. Donma sürecinde, kemiklerin yanı sıra et ve deri de korunmaktadır.
- Kehribar: Böcek ve örümcek gibi küçük hayvanlar, ağaç reçinesi içine gömülüp kalabilirler. İçindeki hayvanla birlikte fosilleşen reçine, kehribara dönüşür.
- Turba ve Katran: Turba ve katran da hayvan ve bitkilerin çürümesini önler. Turba bataklıklarında 2000 yıldan eski insan bedenleri, katran içinde de yaklaşık 20000 yıllık hayvan kalıntıları bulunmuştur.
Fosil Nasıl Oluşur?
1- Balık gibi hayvanlar, ölünce dibe batarlar ve üstleri zamanla tortularla kaplanır.
2- Yıllar sonra kayaç kıvrılır ve üst tabakaları aşınır.
3- Tortunun alt tabakaları kayaçlaşır ve hayvan madenleşerek fosil haline gelir.
4- Kayaç daha da aşınır ve böylece yıllar sonra fosil ortaya çıkar.
Fosillerle İlgili Bilgiler
Fosiller yalnızca tortul kayaçlarda bulunur. En çok fosil, deniz kireçtaşlarında, kilyaşlarında ve bazı kumtaşlarında vardır. Çağı 2 metreyi bulan ammonitler vardır.
Yüzyıllarca fosiller, mitler ve efsanelerle açıklanmıştır. Yaklaşık 1600 yılında bulunan fosilleşmiş mamut dişinin, tekboynuzlunun boynuzu olduğu sanılmıştır.
En eski fosil, Avustralya’nın batısında bulunan prokaryotların 3,5 milyar yıllık oldukları düşünülmektedir.
En büyük fosil, 22 metre uzunluğundaki Brachiosaurus isketeldir.